محمولاتی هستند که اگر با شرایط ویژه ای، بسته بندی، بارگیری و حمل نشوند، می توانند برای انسان یا محیط زیست بسیار خطرناک باشند.
مثل گازهای سمی، مواد منفجره یا هر چیز دیگری با درجه احتراق یا کشندگی بالا و غیره.
تعریف کالای خطرناک از دیدگاه سازمان جهانی گمرک
کالاهای خطرناک (Dangerous Goods یا Hazardous Materials) از دیدگاه سازمان جهانی گمرک (World Customs Organization یا WCO) به موادی اطلاق می شوند که در طول حمل و نقل، ذخیره سازی یا استفاده، قابلیت ایجاد آسیب به سلامت انسان، محیط زیست یا اموال را دارند. این کالاها در دسته بندی های مختلفی قرار می گیرند که شامل مواد انفجاری، گازها، مایعات قابل اشتعال، مواد جامد قابل اشتعال، مواد اکسید کننده و پراکسیدهای آلی، مواد سمی و عفونی، مواد رادیواکتیو، مواد خورنده و سایر مواد خطرناک می شود.
کاربرد در تعاریف جهانی سازمان جهانی گمرک (WCO)
۱. تعریف و دسته بندی
بر اساس استانداردهای سازمان جهانی گمرک (WCO)، کالاهای خطرناک باید بر اساس نوع خطر و خواص شیمیایی و فیزیکی آن ها به دقت دسته بندی و برچسب گذاری شوند. این دسته بندی ها به کمک سیستم هماهنگ جهانی (Globally Harmonized System یا GHS) و سایر دستورالعمل های بین المللی انجام می شود. GHS سیستمی جامع است که مواد شیمیایی را بر اساس خطرات آنها طبقه بندی و برچسب گذاری می کند تا اطلاعات مربوط به ایمنی به صورت هماهنگ و قابل درک در سراسر جهان ارائه شود.
۲. مقررات حمل و نقل
حمل و نقل کالاهای خطرناک تحت مقررات و دستورالعمل های خاصی قرار دارد که توسط سازمان های بین المللی مختلف نظیر سازمان ملل متحد (UN)، سازمان دریانوردی بین المللی (IMO)، و سازمان بین المللی هوانوردی (ICAO) تعیین شده است. این مقررات شامل الزامات دقیق برای بسته بندی، برچسب گذاری، و مستندسازی به منظور ایمنی در حمل و نقل می باشد. برای مثال:
مقررات بین المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG): این مقررات توسط IMO تدوین شده و شامل دستورالعمل های مفصلی برای بسته بندی، برچسب گذاری، و حمل و نقل ایمن کالاهای خطرناک از طریق دریا می باشد.
مقررات حمل و نقل هوایی کالاهای خطرناک (IATA DGR): این مقررات توسط انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) تدوین شده و شامل الزامات دقیقی برای بسته بندی، برچسب گذاری و مستندسازی به منظور ایمنی در حمل و نقل هوایی است.
۳. اسناد تجاری
در مبادلات بازرگانی، اطلاعات مربوط به کالاهای خطرناک باید به وضوح در اسناد تجاری مانند اظهارنامه های گمرکی، بارنامه ها، و فاکتورها ذکر شود. این امر به منظور اطمینان از این است که تمامی افراد درگیر در زنجیره تأمین از خطرات احتمالی آگاه هستند و اقدامات ایمنی لازم را رعایت می کنند. این مستندسازی دقیق، کمک می کند تا ریسک ها مدیریت شوند و هماهنگی بین المللی در زمینه حمل و نقل و ذخیره سازی این مواد افزایش یابد.
منابع بین المللی برای مدیریت کالای خطرناک
۱. کنوانسیون حمل و نقل بین المللی کالاهای خطرناک از طریق جاده ها (ADR)
این کنوانسیون، مقررات مربوط به حمل و نقل جاده ای کالاهای خطرناک را تنظیم می کند و در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان مبنای قانونی برای حمل و نقل ایمن کالاهای خطرناک استفاده می شود. ADR شامل جزئیات مربوط به طبقه بندی، بسته بندی، برچسب گذاری و حمل و نقل کالاهای خطرناک از طریق جاده است.
۲. مقررات بین المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG)
مقررات IMDG توسط سازمان دریانوردی بین المللی (IMO) تدوین شده و برای حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک استفاده می شود. این مقررات شامل دستورالعمل های دقیقی برای بسته بندی، برچسب گذاری و حمل و نقل ایمن کالاهای خطرناک از طریق دریا است. IMDG به منظور جلوگیری از حوادث و حفاظت از محیط زیست دریایی تدوین شده است.
۳. مقررات حمل و نقل هوایی کالاهای خطرناک (IATA DGR)
مقررات IATA DGR توسط انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) تدوین شده و برای حمل و نقل هوایی کالاهای خطرناک استفاده می شود. این مقررات شامل الزامات دقیقی برای بسته بندی، برچسب گذاری و مستندسازی به منظور ایمنی در حمل و نقل هوایی می باشد. IATA DGR به حمل و نقل ایمن مواد خطرناک در هواپیماهای مسافری و باری کمک می کند و اطمینان حاصل می کند که تمامی اقدامات ایمنی به دقت رعایت شده است.
کالاهای خطرناک به دلیل ویژگی های خاص و مخاطرات احتمالی که به همراه دارند، نیازمند مدیریت دقیق و رعایت مقررات ویژه ای هستند. سازمان جهانی گمرک (WCO) با تعریف و دسته بندی این کالاها و تدوین مقررات مربوطه، نقش حیاتی در ایمنی و بهداشت جهانی ایفا می کند. همکاری WCO با نهادهای بین المللی نظیر UN، IMO، و IATA به منظور تدوین و اجرای مقررات حمل و نقل کالاهای خطرناک، تضمین می کند که این کالاها به صورت ایمن و کارآمد حمل و نقل شوند. رعایت این مقررات نه تنها به حفظ ایمنی افراد و محیط زیست کمک می کند، بلکه تسهیل کننده جریان روان تجارت جهانی نیز می باشد.
دسته بندی کالاهای خطرناک (Dangerous Goods or Hazardous Materials)
کالاهای خطرناک به موادی اطلاق می شود که به دلیل خواص شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی خود، در صورت حمل، ذخیره سازی یا استفاده نادرست، می توانند خطرات جدی برای سلامت انسان، محیط زیست یا اموال ایجاد کنند. این مواد به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که بر اساس نوع خطر و ویژگی های آنها طبقه بندی می شوند. در ادامه، انواع کالاهای خطرناک به تفصیل بررسی می شود:
۱. مواد انفجاری (Explosives)
کلاس ۱.۱: مواد و اشیائی که خطر انفجار انبوه دارند. این مواد می توانند انفجاری بزرگ و شدید ایجاد کنند. (مثال: دینامیت، TNT)
کلاس ۱.۲: مواد و اشیائی که خطر انفجار پراکنده دارند. این مواد به صورت پراکنده و با شدت کمتر انفجار می کنند. (مثال: ترقه)
کلاس ۱.۳: موادی که خطر آتش سوزی و انفجار جزئی دارند. این مواد ترکیبی از آتش سوزی و انفجار را ایجاد می کنند. (مثال: مواد پیروتکنیکی)
کلاس ۱.۴: مواد و اشیائی که خطر انفجار جزئی دارند. انفجار این مواد کمتر و محدودتر است. (مثال: مواد منفجره حساس)
کلاس ۱.۵: مواد بسیار حساس به انفجار که خطر انفجار کمتری نسبت به کلاس ۱.۱ دارند. (مثال: مواد منفجره صنعتی)
کلاس ۱.۶: اشیائی که خطر انفجاری بسیار کم دارند و عمدتاً حساس نیستند. (مثال: مواد منفجره فوق العاده حساس)
۲. گازها (Gases)
کلاس ۲.۱: گازهای قابل اشتعال که به راحتی آتش می گیرند. (مثال: پروپان، بوتان)
کلاس ۲.۲: گازهای غیرقابل اشتعال و غیرسمی که خطرات کمتری دارند. (مثال: نیتروژن، هلیوم)
کلاس ۲.۳: گازهای سمی که می توانند باعث مسمومیت یا آسیب جدی شوند. (مثال: کلر، آمونیاک)
۳. مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)
کلاس ۳: مایعاتی که دارای نقطه اشتعال پایین هستند و به راحتی آتش می گیرند. (مثال: بنزین، الکل)
۴. مواد جامد قابل اشتعال (Flammable Solids)
کلاس ۴.۱: مواد جامدی که به راحتی آتش می گیرند. (مثال: فسفر سفید)
کلاس ۴.۲: مواد مستعد خودسوزی که بدون منبع اشتعال خارجی، خود به خود آتش می گیرند. (مثال: کربن فعال)
کلاس ۴.۳: موادی که در تماس با آب، گازهای قابل اشتعال تولید می کنند. (مثال: سدیم)
۵. مواد اکسید کننده و پراکسیدهای آلی (Oxidizing Substances and Organic Peroxides)
کلاس ۵.۱: مواد اکسید کننده که می توانند باعث یا تشدید کننده حریق شوند. (مثال: نیترات آمونیوم)
کلاس ۵.۲: پراکسیدهای آلی که بسیار واکنش پذیر و ناپایدار هستند. (مثال: پراکسید بنزوئیل)
۶. مواد سمی و عفونی (Toxic and Infectious Substances)
کلاس ۶.۱: مواد سمی که می توانند باعث مرگ یا آسیب جدی شوند. (مثال: سیانیدها)
کلاس ۶.۲: مواد عفونی که شامل پاتوژن ها و میکروب های خطرناک می شوند. (مثال: ویروس ها و باکتری های خطرناک)
۷. مواد رادیواکتیو (Radioactive Materials)
کلاس ۷: موادی که شامل ایزوتوپ های رادیواکتیو هستند و می توانند تشعشعات خطرناکی تولید کنند. (مثال: اورانیوم، پلوتونیوم)
۸. مواد خورنده (Corrosives)
کلاس ۸: موادی که باعث خوردگی و تخریب مواد دیگر می شوند. این مواد می توانند به بافت های زنده و فلزات آسیب برسانند. (مثال: اسید سولفوریک، هیدروکسید سدیم)
۹. سایر مواد خطرناک (Miscellaneous Dangerous Goods)
کلاس ۹: موادی که خطرات مختلف دارند و در دسته بندی های دیگر قرار نمی گیرند. این مواد می توانند شامل خطرات فیزیکی یا شیمیایی مختلفی باشند. (مثال: باتری های لیتیومی، مواد مغناطیسی)
کالاهای خطرناک نیازمند مدیریت دقیق و رعایت مقررات خاصی هستند تا ایمنی در حمل و نقل، ذخیره سازی و استفاده از آن ها تضمین شود. سازمان های بین المللی نظیر سازمان ملل متحد (UN)، سازمان دریانوردی بین المللی (IMO)، و سازمان بین المللی هوانوردی (ICAO) مقرراتی را برای بسته بندی، برچسب گذاری و مستندسازی این کالاها تدوین کرده اند. رعایت این مقررات به منظور جلوگیری از حوادث و حفظ سلامت انسان ها و محیط زیست ضروری است.
اهمیت و نقش کالاهای خطرناک (Dangerous Goods or Hazardous Materials)
کالاهای خطرناک یا مواد خطرناک (Dangerous Goods or Hazardous Materials) به موادی اطلاق می شود که به دلیل خواص شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی خود، در صورت حمل، ذخیره سازی یا استفاده نادرست، می توانند خطرات جدی برای سلامت انسان، محیط زیست و اموال ایجاد کنند. این مواد نقش بسیار مهمی در اقتصاد جهانی و صنایع مختلف ایفا می کنند، اما مدیریت صحیح و ایمن آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به تفصیل به اهمیت و نقش این کالاها پرداخته می شود:
۱. اهمیت اقتصادی
کالاهای خطرناک برای بسیاری از صنایع حیاتی هستند و بدون آنها، فرآیندهای تولید و صنعتی متوقف می شود. به عنوان مثال:
صنعت نفت و گاز: مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و گازوئیل، سوخت های حیاتی برای این صنعت محسوب می شوند.
صنایع شیمیایی: بسیاری از مواد اولیه شیمیایی که در تولید محصولات مختلف استفاده می شوند، از جمله کالاهای خطرناک هستند. این مواد شامل اسیدها، بازها، حلال ها و مواد اکسیدکننده می باشند.
کشاورزی: مواد شیمیایی مانند سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی که برای افزایش بازدهی محصولات کشاورزی استفاده می شوند، در دسته کالاهای خطرناک قرار دارند.
۲. اهمیت ایمنی و بهداشت
مدیریت صحیح کالاهای خطرناک برای حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست بسیار حیاتی است. این مواد در صورت نشت، انفجار یا تماس می توانند به شدت مضر باشند:
مواد سمی و عفونی: این مواد می توانند منجر به مسمومیت، بیماری های جدی و شیوع بیماری های عفونی شوند.
مواد خورنده: تماس این مواد با پوست یا تجهیزات می تواند باعث سوختگی شیمیایی و تخریب مواد شود.
مواد رادیواکتیو: این مواد می توانند تشعشعات خطرناک تولید کنند که برای سلامت انسان و محیط زیست مضر است.
۳. مقررات و استانداردها
به منظور کاهش خطرات مرتبط با کالاهای خطرناک، مجموعه ای از مقررات و استانداردهای بین المللی تدوین شده است:
بسته بندی و برچسب گذاری: بسته بندی های مقاوم و برچسب های هشدار دهنده به منظور اطلاع رسانی دقیق و کاهش خطرات احتمالی استفاده می شود.
حمل و نقل ایمن: مقررات بین المللی نظیر مقررات حمل و نقل بین المللی کالاهای خطرناک از طریق جاده ها (ADR)، مقررات بین المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG) و مقررات حمل و نقل هوایی کالاهای خطرناک (IATA DGR) به منظور جلوگیری از حوادث در حین حمل و نقل تدوین شده اند.
مستندسازی دقیق: اسناد تجاری باید شامل اطلاعات کاملی درباره نوع، مقدار و خطرات مواد باشند تا تمامی افراد درگیر در زنجیره تأمین از خطرات آگاه باشند و اقدامات ایمنی لازم را رعایت کنند.
۴. حفاظت از محیط زیست
مدیریت صحیح کالاهای خطرناک برای حفاظت از محیط زیست بسیار مهم است. نشت یا دفع نادرست این مواد می تواند منجر به آلودگی شدید خاک، آب و هوا شود:
مواد رادیواکتیو: این مواد می توانند باعث آلودگی محیط زیست شده و تشعشعات خطرناک تولید کنند که برای انسان ها و حیات وحش مضر است.
مواد خورنده و سمی: نشت این مواد می تواند منابع آب را آلوده کرده و به اکوسیستم ها آسیب برساند.
کالاهای خطرناک نقش اساسی در بسیاری از صنایع و فرآیندهای تولیدی دارند، اما مدیریت صحیح و ایمن آنها برای جلوگیری از خطرات بالقوه برای سلامت انسان، اموال و محیط زیست ضروری است. سازمان های بین المللی نظیر سازمان ملل متحد (UN)، سازمان دریانوردی بین المللی (IMO) و سازمان بین المللی هوانوردی (ICAO) با تدوین مقررات و استانداردهای دقیق به مدیریت این خطرات کمک می کنند. رعایت این مقررات توسط شرکت ها و نهادهای مختلف تضمین کننده ایمنی و بهداشت عمومی و محیط زیست است.
بازگشت به فهرست
